احیاگر عجم «تأملی تازه در اندیشه و آرمان فردوسی

شاهنامۀ فردوسی کاری کارستان است. زیرا شاعر فرزانه ایران، به هنگام آفریدن حماسه سترگ خویش، هم بر زبان و تکنیک و فضا و دیگر عناصر هنری مورد نیاز آن وقوفی شایسته و در خور داشته است، هم در جریان های فکری و سیاسی روزگار خود نظارت و تأملی عمیق می نمود، و هم از قدر و مکان بلند سخن، که در آن روزگار دستاویز تملق و تکدی قرار می گرفت. آگاهی حکمیانه یافته بود. و هم... در نتیجه، در همان روزگاری که ستایشگران حقیر و بی مایه سلطان غزنوی درُ دری را در پای خوک و خرس و کفتاری می ریختند، و سخن فروشانی چون انوری- حتی یک قرن پس از فردوسی- شاعری و سخنوری را می مقدارتر از کناسها می یافتند، فردوسی بزرگ با آگاهی شگفتی از شکوه و بلندی سخن، آن را بذر جاودانگی و نامیرائی شاعر، و موجب بالندگی و روییدن دوباره فرهنگ و زبان سرزمین خود می بافت: نمیرم ازین پس که من زنده ام که تخم سخن را پراکنده ام اما آنچه که بیش از همه این عوامل و انگیزه ها، زندگی و سیمای رشک انگیز فردوسی را رنگی محبوب و آرمانی می زند نقش احیاگرانه او، در نخستین سده های آغاز و پیدایش شعر دری است! زیرا که وی نخستین شاعری است که برای خویش رسالتی احیاگرانه می گزیند، و سی سال زندگی خود را در بهای آن می پردازد.